Sağdaki karınca üzerinde büyüyen Cordyceps cinsi mantar konak olduğu böceğin davranışlarını kontrol ediyor. Böylece kendi türünün çoğalmasını sağlama alıyor. [Fotoğraftaki karınca; camponotus, mantar; cordyceps unilateralis]
Mantarın sporları karıncanın dış yüzeyine tutunarak çimleniyor. Sonra böceğin trakesinden içeri giriyor. Mantarın kökleri diyebileceğimiz miselyumlar burada büyüyüp canlının yumuşak dokusundan faydalanıyor, fakat organlarından uzak duruyor.
Mantar gelişip spor yapacak olgunluğa geldiğinde miselyumlar canlının beynine yöneliyor. Bazı kimyasallar salgılayarak beyninin birazcık karışmasını sağlıyor. Kendi iradesi dışında hareket eden karınca, yakınındaki bir bitkinin en üstüne dalına çıkıyor, kıskaçlarıyla bitkiyi sıkıca kavrıyor. Ölürken bulunduğu yerden düşmemesi için mantar elinden geleni yapıyor.
Buradan sonra konak olduğu karıncayla bir işi kalmayan mantar, böceğin beynini parçalıyor, kabuğundaki tüm açıklıklardan dışarıya doğru büyüyor. Olgunlaştığında içinde sporların bulunduğu kapsülleri paketler halinde etrafa yayıyor. Kapsüller havadayken patlayarak sporların olabildiğince uzak alanlara yayılması sağlanıyor. Sporlar başka karıncalara bulaşıyor, daha sonra o karıncaların içinde büyüyorlar. Mantarın türüne, bulaşan sporun miktarına göre böcek 4 veya 10 gün içinde ölüyor.
Cordyceps unilateralis, binlerce entomopatojenik (entomon:böcek, patojenik:hastalık yapıcı) mantardan biri. Bu tür mantarlar 9 farklı eklembacaklı grubunu etkiliyor; yusufçuklar ve kız böcekleri, zar kanatlılar ve karıncalar, hamam böcekleri, kelebekler ve güveler, kın kanatlılar [uğur böceği gibi], phasmida ve son olarak hemiptera.
Biyolojik açıdan çevreye zararsız olmaları, bulaştıkları böcekleri hemencecik öldürmeleri ve sadece belli bir türü hedef almaları sebebiyle bu tür mantarlar pestisit (zarar veren) türlere karşı kontrol amaçlı pestisit olarak kullanılır (ateşe karşı ateş). Örneğin, buğday bitkisine zarar veren anisoplia austriaca böceğine karşı metarhizium anisopliae cinsi mantar kullanılır. Yakın zamanda araştırmacılar metarhizium anisopliae'i sıtma bakterisini taşıyan Anofel sineğine karşı kullanabileceklerini keşfettiler.
[İşin daha ilginci; cordyceps sinensis (sinensis= lat. Çinden gelen) yani tırtıl mantarı uzak doğuda viagra yerine kullanılıyor. Özellikle Tibet kültüründe yüzyıllardır aspirin etkisi olduğu, kanseri tedavi edebildiği düşünülüyor. Beni ise insanların sırf afrodizyak gücü için ölmüş hastalıklı tırtılı yiyebiliyor olması ayrı bir şaşırtıyor]
Entomopatojenik mantarlar, konak canlının davranışlarını kontrol edebilen tek asalaklar değiller. Aynı şekilde kılımsı solucan spinochordodes tellinii (atkılı solucanı olarak da bilinir) larva halindeyken konağın beynini ele geçirir.
Larva solucan karada yaşayan eklembacaklı bir böceği konak seçer fakat ergin birey kendi başına suyun içinde yaşar, sadece burada ürer. Konak canlının içinde mikroskobik larva dokulardan beslenir. Burda konak olduğu canlının 4 katı uzunluğuna erişir. Canlının vücut boşluğunda sarmal halde bulunurlar. Başkalaşım geçirdikten sonra solucan karasal hayatı ve konak canlı terk etmek ister. Kara üzerinde hareket etmesi çok zor olduğundan konağı bir su birikintisine sıçratarak intihar ettirir. Canlı boğularak ölürken, kılımsı solucan rahatça kendi yaşam alanına döner.
Kaynak: brain washed by parasite
0 yorum:
Yorum Gönder